Historia Grodźca

Pierwsza historyczna wzmianka o Grodźcu pochodzi z 1254 roku, jako wsi będącej własnością zakonu norbertanek ze Zwierzyńca pod Krakowem. Klasztor zakupił Grodziec z rąk księcia opolsko-raciborskiego, Władysława. Wieś jednak nadal należała terytorialnie do księstwa opolsko-raciborskiego. Stan ten zmienił się po roku 1443, tj. od czasu wykupu księstwa siewierskiego przez biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. Grodziec jednak do księstwa nie należał i stanowił odtąd polską enklawę w obszarze własności biskupiej.

Ciągłość osadniczą na terenie wsi można śledzić już od wczesnego średniowiecza. Istnieje hipoteza, że na Górze św. Doroty istniało grodzisko kultury łużyckiej, zaś znajdujące się tam źródła potoku miały być przedmiotem pogańskiego kultu. Zresztą stąd miała powstać nazwa późniejszej osady. Nie znaleziono jednak na to przekonujących dowodów.

Od 1301 r. we wsi funkcjonuje parafia (znani są z tego czasu plebani Jakub i Więcław). W 1326 r. pleban Jan płacił świętopietrze i ta data przyjmowana jest niekiedy za początek parafii. Pierwszą informacją o drewnianym kościele pod wezwaniem św. Katarzyny pochodzi dopiero z lat 70. XV wieku (dzięki Janowi Długoszowi), choć niewątpliwie kościół stał już w początkach XIV wieku. W 1598 r. Grodziec miał już szkółkę parafialną, a dzieci uczył organista. Drewniany kościół św. Katarzyny spłonął dwukrotnie: w 1620 i 1638 roku (wtedy spaliła się również plebania). Msze św. zostały na kilkadziesiąt lat przeniesione do wybudowanego w 1635 roku, z inicjatywy księdza Wojciecha Lipnickiego kościółka św. Doroty, który został wybudowany na wzgórzu górującym nad okolicą, bardzo szybko przezwanym od wezwania kościoła "Dorotką". W latach 1726-1729 proboszcz Wojciech Ciołkowicz w miejscu drewnianego kościoła św. Katarzyny wybudowano murowany (konsekrowany 29 kwietnia 1744), który zresztą był później wielokrotnie poszerzany i przebudowywany (zwłaszcza w latach 1931-1932 przez ks. Stanisława Bilskiego). Ponownie poświęcony został 10 sierpnia 1947 r.

Norbertanki gospodarowały wsią aż do końca XVIII wieku, kiedy wobec trudności finansowych zdecydowały się sprzedać Grodziec rodzinie Bontanich, która do Polski przybyła w 2. połowie XVIII w. z Włoch. Jako dziedzice w Grodźcu mieszkali: Michał Bontani (kapitan konnej gwardii królewskiej, właściciel części Ożarowic, w 1761 r. uzyskał szlachectwo od biskupa - księcia siewierskiego), Paweł Bontani i Józef Bontani.

Ok. 1800 r. hr. Michał Bontani założył browar parowy, który później należał do Stanisława Ciechanowskiego i spółki akcyjnej A. Troppauer. Dziś budynek zakładu służy jako hurtownia mleczarska.

W XIX wieku właścicielami Grodźca byli: ziemianin i przemysłowiec Maurycy Kossowski (1795-1864) oraz rodzina Ciechanowskich. Następował wtedy szybki rozrost wsi, powodowany głównie uruchomieniem kopalń węgla, huty i cementowni.

W 1823 r. Maurycy Kossowski założył kopalnię "Barbara" na zachodnim stoku Dorotki (przetrwała do 1894 r.). W 1845 r. kupiec berliński August Wilhelm Martens wybudował przy drodze do Łagiszy (przysiółek Huta) hutę cynku, do której węgla dostarczała kopalnia "Barbara". Zlikwidowano ją już po kilkunastu latach.

W 1857 roku Jan Ciechanowski (zm. 1882) wybudował pierwszą w Polsce i piątą na świecie cementownię, która pracowała ponad 120 lat (zamknięta 31 lipca 1979 roku).

W 1867 roku Grodziec znalazł się w powiecie będzińskim i należał do gminy Gzichów. W nowym podziale gmin przeprowadzonym po I wojnie światowej wieś znalazła się w utworzonej gminie grodzieckiej. W jej skład weszła także osada Boleradz.

W 1894 roku Stanisław Ciechanowski (syn Jana) uruchomił drugą w Grodźcu kopalnię węgla kamiennego "Maria" (6 szybów), nazwaną na cześć swej żony, Marii Ciechanowskiej. Działała do 1938 roku, zmieniając w 1923 r. nazwę na "Grodziec I"; znana też była pod nazwą "Solvay".

7 czerwca 1899 roku Grodzieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych uruchomiło kopalnię "Grodziec II" (od 1938 r. "Grodziec"), nazywaną potocznie "Grodzieckim Towarzystwem" i która przetrwała niemal 100 lat. Budowniczym i pierwwszym dyrektorem kopalni był aż do śmierci Stanisław Skarbiński (21 IX 1856-2 V 1925), poprzednio (od 1880 r.) dyrektor cementowni "Grodziec" oraz w latach 1886-1914 dyrektor małej kopalni "Maria".

W 1918 roku powstała jednowioskowa gmina Grodziec, należąca do powiatu będzińskiego. Urząd gminy mieścił się przy ul. Wolności w budynku Ludwika Duchniewskiego (po 1945 r. urząd przeniesiono do budynku Kółka Rolniczego). W 1928 r. gmina liczyła ponad 8 tysięcy mieszkańców i zajmowała obszar 2773 mórg. Przedwojennymi wójtami byli koleno: Szymon Kuchta, Stanisław Ciapała, Stanisław Morak (1925-28 ), Stanisław Kempa (1928-30) (ur. 1888, zm. 1941), Bronisław Imiołczyk vel Jastrzębski (1934-39). W czasie II wojny światowej wójtami zostali: robotnik Dziuba, a następnie Niemiec Dolz. Po 1945 r. urząd ten sprawowali: Stefan Będkowski, Roman Krzyczkowski (ur. 1904, zm. 1980), Stanisław Mentel (ur. 1906, zm. 1987). W 1950 r. urząd gminy zastąpiono Prezydium Gminnej Rady Narodowej z przwdoniczącą Władysławą Wartak.
herb byłego miasta Grodziec

22 stycznia 1951 r. Śląskie Linie Komunikacyjne uruchomiły linię tramwajową nr 25 z Będzina do osiedla Browar. W 1955 r. przedłużono ją do kopalni "Grodziec", a 2 lata później do Wojkowic-Żychcic. Linia ta (Dąbrowa Górnicza-Żychcice) została zlikwidowana, mimo protestów mieszkańców w 2006 r. (w 2008 r. rozebrano większość torów). W zamian uruchomiono linię tramwajową nr 25 (przejściowo do Bobrownik).

8 sierpnia 1951 roku Grodziec otrzymał prawa miejskie, a pierwszym przewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej została Władysława Wartak. Kolejnymi przewodniczącymi MRN byli: Marian Kotarski (1954-57), Franciszek Kaczmarek (1958-64), Jan Jędrusik (1965-69) i Andrzej Kotulski (1969-73). W 1969 r. Miejska Rada Narodowa zatwierdziła herb miasta projektu Józefa Marczaka (ur. 1925). 1 czerwca 1975 roku w wyniku reformy administracyjnej i likwidacji powiatów miasto włączono do Będzina jako dzielnicę. Istniało jednak lobby domagające się (gł. na początku lat 90. XX w.) usamodzielnienia Grodźca (podobnie jak to miało miejsce z Wojkowicami) w 1992 r. 10 grudnia 1992 r. powołano nawet 16-osobowy komitet (zarejestrowany w Sądzie Wojewódzkim 17 lutego 1993 r. z Januszem Leniartem na czele. W marcu 1993 r. prezydent miasta oświadczył, że władze nie są przeciwne odłączeniu się Grodźca, jednak należy wziąć pod uwagę względy ekonomiczne, a właśnie dzielnica znalazła się w bardzo trudnej sytuacji po likwidacji zakładów przemysłowych.

31 lipca 1979 roku po 122 latach produkcji zamknięto cementownię "Grodziec".

22 kwietnia 1990 r. erygowano parafię bł. Honorata Koźmińskiego na osiedlu Marii Konopnickiej (tzw. Pekin) i w 1991 r. rozpoczęto budowę kościoła, który został konsekrowany 15 października 2000 r.

31 grudnia 1998 r. na powierzchnię wyjechał ostatni wózek węgla z KWK "Grodziec w likwidacji, co stanowiło kres górnictwa na terenie Grodźca i całego Będzina. Kopalnia zatrudniała ponad 1700 pracowników. Dzielnica znalazła się w trudnej sytuacji gospodarczej, poprzez wzrost bezrobocia. Likwidację kopalni zakończono w 2001 roku.

Wysłany: Pią 12:38, 12 Mar 2010

Mieszkańcy Grodźca byli związani z 23 Pułkiem Artylerii Lekkiej, który przed wybuchem drugiej wojny światowej stacjonował m.in. w będzińskich koszarach. Do dzisiaj żyje rodowity Grodźczanin - Franciszek Jopert, który służył w tej jednostce.

Jego biografię znajdziecie w drugim tomie Rocznika Fortecznego wydawanego przez Stowarzyszenie Pro Fortalicium.

[link widoczny dla zalogowanych]